124 ANOS DE HISTORIA NA VIDA COMPOSTELÁ

A “Unión Protectora” naceu o primeiro de xaneiro de 1892 en Santiago de Compostela e é, polo tanto, a máis antiga das súas características en Galicia con 129 anos de historia e de prestación de servicios á sociedade compostelá.

O primeiro de xaneiro de 1892 reuníanse en Santiago 13 traballadores de diversos oficios e artesáns que fundaban, arredor de Xosé Fariña Lueiro, o seu primeiro presidente e “competente operario ebanista” segundo indican as crónicas da época, a Unión Protectora de Artesanos. Recadaban a cifra de 9,75 pesetas, capital inicial do que co tempo íase converter na sociedade máis antiga, exemplar e sempre lonxana de todo boato e ansias de protagonismo e notoriedade da cidade e de Galicia enteira.

O traballo desenvolvido por todo os seus presidentes, directivos e socios, dende a súa fundación no século XIX, deu como resultado, co tempo, e na actualidade, unha realidade que soubo combinar na súa xusta medida o respecto pola tradición e os lóxicos ancellos de modernidade duns tempos e dunhas xentes que, a pesares dos indiscutibles adiantos, seguen a precisar dos servicios que presta a Unión Protectora.

A súa primeira sede instalouse no número 7 da rúa do Preguntoiro, onde permaneceu aberta entre os anos 1.892 e 1.897. Entre este último ano e 1.905 trasladouse á rúa de San Pedro, números 1 e 3. De 1905 a 1911 na rúa da Conga, número 8. Entre 1.911 e 1.932 na rúa do Franco, número 44. De 1.932 a 1.935 a sede estivo en Montero Ríos, número 17. Entre 1.935 e 1.940 a Unión trasladouse á Praza de Fonseca, número 4. Entre 1.940 e 1.958 na rúa do Vilar, número 25. E de 1.958 ata o 2.003 na Algalia de Arriba, número 11.

A Unión ven de estrear o pasado día 7 de marzo de 2003, unha nova sede no “Edificio Viacambre”, na rúa do Hórreo, 19- 1º Esqueda, escaleira B, que será a novena e a primeira en propiedade da Unión Protectora. A súa adquisición supuxo un grande sacrificio.para a sociedade, mais os seus socios aprobaron por aclamación a operación e deron vía libre á xunta directiva para que a vella sociedade compostelana conte, por primeira vez, cun patrimonio inmobiliario propio que garantirá o seu futuro.

Correspondeu a honra de ser coartífice desta adquisición, xunto con tóda-la súa xunta directiva e os seus 4.000 socios, o presidente actual da sociedade, Roxelio Amieiro López, quen, apoiado por colaboradores tan eficaces como abnegados, soubo dar á sociedade a estabilidade, puxanza e equilibrio económico necesarios, sempre buscados e antes nunca atopados ao longo dos seus 124 anos de historia.

Xa en 1892 os diarios da época facíanse eco do nacemento da “Unión Protectora de Artesanos”, precursora en Santiago dun xeito de facer labor social, de dar cobertura médica ós seus asociados, de proporcionarlles medios para se culturalizaren coa lectura de diarios e libros, e coa asistencia a conferencias e tertulias. A Unión tamén lles daba horas de diversión con bailes nos seus salóns e a organización de diversas competicións deportivas.

Entre os seus asociados, a Unión contou con figuras tan relevantes na cidade, e en Galicia, como Eugenio Montero Ríos, Ramón Otero Pedraio, Bernardo del Río, Manuel García Prieto -marqués de Alhucemas- ou Luís Rodríguez Viguri, entre outros ilustres.

Esta máis que centenaria “sociedade” disfrutou de enorme prestixio e polos seus locais, sempre abertos a todo os que os solicitaron, pasaron a práctica totalidade dos grupos artísticos da cidade, entre eles a “Sociedad Coral Unión Artística Compostelana”, a “Sociedad Orfeón de Santiago”, a “Sociedad Centro Artístico A Terriña”, a “Sociedad Clases Laboriosas” e moitas outras.

Ademais, nos locais da Unión celebrábanse os populares en Santiago ciclos de conferencias coñecidos como “La Tribuna de la Protectora”. Por esta palestra pasaron, entre outros, destacados profesores universitarios, artistas, intelectuais, industriais, artesáns e tamén, como non unha cidade das características de Compostela, membros do clero.

Neste senso é preciso destacar a Fermín Bouza Brei, Enrique Vidal Abascal, Cándido Masa Domínguez, Ramón Otero Túñez, Maruja Alonso Aparicio, Enrique Otero Aenlle, Carlos París Amador, Robustiano Sánchez Otero, Benito Varela Jácome, Ramón Baltar Domínguez, o pai Isorna, Manuel Rabanal, Ramón Miguel Pola, Pedro Martul Rei, Cadarso L. De Guevara, Juan Portela Seixo, Ramón Domínguez, Frutos de Isabel, Juán Pérez Millán, Mamuel Suárez Serantes, Gonzalo Amaya Santos, Bartolomé Burguera, Ramón Ballester Vives, monseñor Guerra Campos, Manuel Ferro Couselo, Ramón Otero Pedraio, Carlos París Amador, Ramón Buíde Laverde ou Enrique de Bonaval, entre outros.

A “Unión Protectora” organizaba tamén con frecuencia exposicións de pintura e escultura nas que participaron artistas como Concha Vázquez, Manuel López Garabal, Seixo Rubio ou Lino Xosé Villafáñez Martínez, Ángel Lado Martínez e Eduardo Parrado, entre outros.

Cabe indicar que nos locais da Unión Protectora ten registrado nas súas actas ao longo dos seus 129 anos de vida moitas anécdotas e tamén feitos dolorosos como o accidente de Orduña que costou a vida aos membros da famosa Orquesta Compostela, tamén socios, e que mesmo, utilizaban a sede da “sociedade” para seus ensaios. “A Unión Protectora recolle este suceso nunha acta de 1.962 que indica tamén que os seus familiares recibiron o correspondente socorro establecido para todas as familias dos socios falecidos”.

Xa naquel ano a acta facía referencia a que a Xunta directiva se estaba a esforzar para poder comprar un local propio, aínda que as aportacións extraordinarias pedidas ós socios non foron nunca suficientes. 

Actualmente segue a prestar servicio ós seus asociados, esencialmente prestacións médicas, aínda que non esgota a posibilidade de recuperar vellas tradicións como os ciclos de conferencias e de exposicións, as veladas literarias, servicios de biblioteca e hemeroteca e mesmo, a organización novamente de bailes para os seus asociados e torneos de xadrez.

No seu nome e no de todos os seus asociados, a xunta directiva quere aproveitar para render homenaxe de admiración e expresar a súa eterna gratitude a todos os doutores que integraron o seu cadro médico ó longo destes cento doce anos de historia. Tamén quere aproveitar a xunta para agradecer o traballo desinteresado que prestaron durante moitos anos, entre outros directivos, Manuel Ramos Ruso e José María Rocamonde López, ambos falecidos, e ós que a sociedade non esquece. Serán estas últimas liñas para reproducir o artigo que asinaba Arturo Cuadrado no diario vigués “El Pueblo Gallego” o día 21 de maio de 1935.

Aires de democracia na interrogante loita de clases, no seo destas sociedades non entrou aínda o pecado da frivolidade. O señorito non pode xerminar. Baixo a advocación do seu nome-canción “protectora de artesanos”, está a súa función:benéfica e instructiva. Eu quixera enfrontar estas dúas palabras ante os clubes que absorben o falso dos pobos, ante esas sociedades de fins un tanto difíciles de explicar.

Benéfica e instructiva. Corazón de homes anónimos nun grato deber. Cheira algo a profanación levanta-los velos que cobren a historia da sociedade. Alí están xeracións dun século incomprendido, dun século romántico no que a palabra irmán era unha profesión de fe. Todo respira ó íntimo, ó familiar, un algo de amor, restos e lembranzas dunha vida auténtica.

Grandes retratos de benefactores en sentido xeral. Trofeos dos populares orfeóns. Bandeiras que cruzaran tódalas ilusións, lembranzas de cadros de declamación. Unha vida cosmopolita baixo a arquitectura de Compostela. Exaltación do galego e toda a axuda no intre das necesidades. No seu espírito cultívase a sensibilidade, o amor ó arte, a afección á lectura.

Cegadas un tanto polos berros dos Casinos de ocio, arrastran o seu destino nun calexón calquera da cidade, sen escaparates e anuncios luminosos enganadores da multitude. A Sociedade Protectora de Artesanos é modelo de organización, producto daquel sentido gremial que inmortalizou a vida social compostelana.

Naceu un día de inverno do século XIX. Chegan a min unhas notas redactadas no día de arte adicado ó escultor Canlonga. Din:”A sociedade foi fundada en 1892 e na súa primeira reunión recadaron 9,75 pesetas entre os 13 primeiros fundadores, sendo o seu presidente primeiro don Xosé Fariña Lueiro, competente operario ebanista; o foron tamén o correr do tempo don Manuel Pereiro Caeiro, don Manuel Otero, don Manuel Garabal Sánchez e outros. Foi socio protector o esclarecido fillo desta cidade Eugenio Montero Ríos”.

Conta na actualidade con 276 socios, ós que en caso de enfermidade, cronismo ou defunción se lles atende pecuniariamente, a demais de dárselles asistencia facultativa con practicantes e comadroas. Adícase especial atención ás clases instructivas. Na cuestión recreativa participan tamén de tres ou catro bailes durante os entroidos. Ten en depósito no Banco de España 6.300 pesetas nominais e 2.000 no Monte de Piedade. A cota mensual é ínfima, de dúas pesetas. É todo o que podo decirlle desta colectividade. Vostede sabería facelo mellor no que a esto atinxe.

Esta nobreza chea de sinceridade e pureza está feita por un socio traballador. Non creo que se poida dicir máis que a súa íntegra transcripción. E ó concluir, coa maior emoción, sentimos descubrimentos de novas xeracións. Por iso o noso respecto un tanto lonxano.

Nós crucificados na post-guerra non cabemos no voso limitado vivir, pero tedes cumprido ben o voso destino. E moitas das cousas actuais non son superiores.

As actuais polifónicas, os cadros de declamación, non teñen o vigor e a sinxeleza das vosas lembranzas de guerra porque vós vibrades no popular, no artesán, no que é entraña e corpo da terra onde un nace. Nas vosas festas e bailes están a ausencia procaz da etiqueta, máis alí está a alegría do campo e os rudos combates do mar, feitos pan no suor do traballo e na abnegación humana do voso título:Benéfica e Instructiva”.